Diagnoza a orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego i orzeczenie o niepełnosprawności

Jako wychowawca i opiekun dzieci w przedszkolu integracyjnym „Raz Dwa Trzy My”, często spotykam się z wieloma pytaniami, wątpliwościami i niestety obawami, które dotyczą kwestii diagnozy oraz formalnego orzekania o niepełnosprawności czy potrzebie kształcenia specjalnego. Mam nadzieję, że poniższy tekst, który odważnie nazwę artykułem rozjaśni czym jest i z czym się wiąże orzeczenie o niepełnosprawności. Kluczowe jest rozróżnienie tych pojęć:

Diagnoza

Diagnoza to pierwszy, niezwykle ważny krok na drodze do lepszego zrozumienia potrzeb dziecka zarówno przez rodziców, jak i wychowawców, nauczycieli, terapeutów czy lekarzy. Diagnoza stawiana jest przez specjalistę (psychologa, psychiatrę, neurologa, logopedę, pedagoga specjalnego itd.) i polega na rozpoznaniu charakterystyki rozwojowej dziecka oraz ewentualnych trudności w funkcjonowaniu. Nie jest ona jednak dokumentem, który uprawnia do korzystania z określonych świadczeń czy wsparcia systemowego. Jest punktem wyjścia, umożliwiającym podejmowanie dalszych decyzji.

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego to dokument wydawany przez zespoły orzekające działające przy publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Dokument ten jest podstawą do otrzymania wsparcia w szkołach i przedszkolach, takich jak indywidualne nauczanie, zajęcia rewalidacyjne, wsparcie asystenta ucznia czy możliwość modyfikacji programu nauczania do specyficznych potrzeb dziecka.

Orzeczenie o niepełnosprawności

Orzeczenie o niepełnosprawności wydawane jest przede wszystkim przez miejskie lub powiatowe zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności. Ma ono charakter prawny i socjalny – uprawnia do korzystania z szeregu ulg, zasiłków, rehabilitacji oraz programów wsparcia (np. programy PFRON), ale nie jest równoznaczne z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego.

Warto podkreślić, że diagnoza to proces rozpoznawania i opisu trudności oraz potencjału dziecka. Orzeczenie o niepełnosprawności oraz orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego to urzędowe dokumenty, decydujące o możliwościach korzystania ze wsparcia instytucjonalnego.

Zalety posiadania orzeczeń

Wielu rodziców w pierwszej chwili reaguje lękiem, kiedy specjalista sugeruje wystąpienie o orzeczenie dla ich dziecka. To zupełnie naturalna reakcja. Nikt nie chce, aby jego dziecko zostało „naznaczone”. Warto jednak wiedzieć, jakie realne korzyści niesie ze sobą posiadanie orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.

 

Orzeczenie o niepełnosprawności:

• Dostęp do programów PFRON: Umożliwia skorzystanie ze zniżek i dofinansowań na różne formy wsparcia, w tym terapię środowiskową, turnusy rehabilitacyjne, zakup sprzętu rehabilitacyjnego, a także wsparcia w codziennym życiu (np. dofinansowanie do transportu czy opieki).
• Możliwość korzystania z dodatkowych świadczeń socjalnych: Zasiłki, ulgi w komunikacji publicznej, pierwszeństwo do niektórych usług medycznych.
• Uprawnienia do różnych form rehabilitacji: Umożliwia dziecku bezpłatny dostęp do zajęć rehabilitacyjnych, m.in. fizjoterapia, integracja sensoryczna czy terapia logopedyczna.
• Preferencyjne podejście do opieki medycznej: Skrócone kolejki, szybciej udzielane konsultacje specjalistyczne.
• Dofinansowanie do zakupu sprzętu specjalistycznego: Wózki, aparaty słuchowe, sprzęt ortopedyczny.

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego:

• Indywidualizacja i modyfikacja programu nauczania: Dopasowanie materiałów i formy pracy do możliwości i potrzeb dziecka – bez nacisku na osiąganie „średniej” grupowej.
• Zapewnienie dodatkowej opieki specjalistów: Asystent, nauczyciel wspomagający, wsparcie terapeutyczne.
• Możliwość korzystania z zajęć rewalidacyjnych i terapeutycznych: Zwiększona liczba godzin zajęć z logopedą, psychologiem, pedagogiem czy terapeutą integracji sensorycznej.
• Prawo do indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego (IPET): Tworzony specjalnie pod możliwości i potrzeby danego dziecka, z regularnie wyznaczanymi celami, monitorowanymi postępami oraz elastyczną formą realizacji.
• Możliwość kontynuowania edukacji w placówkach integracyjnych lub specjalnych: Jeśli tego wymaga sytuacja zdrowotna, rozwojowa lub społeczna dziecka.

W naszym przedszkolu wielką zaletą orzeczenia jest dostęp do terapii indywidualnej, którą oferujemy: z psychologiem, logopedą, terapeutą SI (integracji sensorycznej) oraz pedagogiem specjalnym – zgodnie z wytycznymi orzeczenia. Jest to ogromny atut, z którego korzystają zarówno same dzieci, jak i ich rodziny, które otrzymują wsparcie, edukację oraz pomoc w codziennych wyzwaniach. Nasi specjaliści mają kontakt z dzieckiem a przez to możliwość obserwacji i pracy na relacji każdego dnia pobytu w przedszkolu co znacząco wpływa nie tylko na samopoczucie dziecka w relacji terapeutycznej ale i na efekty wspólnej pracy.

Wczesna terapia i jej rola w przedszkolu integracyjnym „Raz Dwa Trzy My”

Ważnym aspektem pracy naszego przedszkola jest wczesne wspomaganie rozwoju dzieci oraz szeroka oferta specjalistycznych terapii, niezależnie od rozpoznania (czy jest to ADHD, spektrum autyzmu, zaburzenia rozwojowe, opóźnienia mowy czy trudności emocjonalne). Nasza kadra oferuje:

• Terapia integracji sensorycznej (SI) – wspomaga organizację bodźców zmysłowych, pozwala dziecku lepiej rozumieć własne ciało i świat wokół.
• Terapia psychologiczna – skoncentrowana na emocjach, relacjach społecznych, sposobach radzenia sobie ze stresem i wyzwaniami.
• Terapia logopedyczna – wspomaga rozwój mowy i komunikacji.
• Terapia pedagogiczna – skupia się na wyrównywaniu szans edukacyjnych i społecznych, wspiera naukę, motywację do działania oraz prawidłowy rozwój poznawczy.

Każda z tych terapii jest indywidualnie dostosowywana do potrzeb dziecka, a kluczowym elementem naszej pracy jest zrozumienie, że diagnoza – niezależnie czy jest to ADHD, spektrum autyzmu czy inne trudności – nie zamyka dziecka w sztywnych ramach. Każde dziecko jest wyjątkowe i wymaga indywidualnego podejścia.

Okres ważności orzeczeń i ich ponowne wystawianie

Orzeczenia nie są dokumentami „na całe życie” – mają swoją określoną ważność i okresowo podlegają weryfikacji:

• Orzeczenie o niepełnosprawności dla dzieci najczęściej przyznawane jest na okres do 16. roku życia albo na określony czas wynikający ze specyfiki trudności zdrowotnych/rozwojowych dziecka.
• Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego jest zwykle wydawane na czas trwania etapu edukacyjnego (przedszkole, szkoła podstawowa) i wymaga odnowienia przy przejściu między szczeblami edukacji lub w przypadku zmiany sytuacji rozwojowej dziecka.

Warto pamiętać, aby monitorować ważność orzeczeń i w odpowiednim czasie zgłaszać się do właściwej poradni lub zespołu orzekającego, aby odnowić dokument.

Dokumenty potrzebne do wystawienia orzeczenia

Przed złożeniem wniosku o orzeczenie (do zebrania przez rodzica):

• Skierowanie od lekarza (najczęściej rodzinnego lub specjalisty).
• Zaświadczenie lekarskie zawierające opis stanu zdrowia dziecka.
• Opinia nauczyciela lub wychowawcy grupy (możliwa do uzyskania w przedszkolu).
• Wyniki badań i diagnoz specjalistycznych (np. psychologiczna, logopedyczna).
• Orzeczenia lub opisy leczenia (jeśli dziecko było hospitalizowane lub leczone specjalistycznie).
• Wypełniony wniosek o wydanie orzeczenia.

Dokumenty wydawane przez przedszkole:

• Opinia nauczyciela/wychowawcy o funkcjonowaniu dziecka w grupie.
• Zaświadczenie o uczęszczaniu dziecka do przedszkola.
• Ewentualnie szczegółowy opis obserwacji dziecka w trakcie pobytu w placówce, postępów oraz trudności społeczno-edukacyjnych.
• Informacja o udziale dziecka w zajęciach dodatkowych i terapeutycznych oferowanych przez placówkę.

Orzeczenie – fakty i mity

Częstym błędem jest demonizowanie orzeczeń – traktowanie ich jak stygmatów lub wyroków, które będą „ciągnąć się” za dzieckiem przez całe życie. To MIT! Orzeczenie jest narzędziem umożliwiającym skorzystanie z szerokiego wsparcia, które pomaga dziecku ROZWINĄĆ się i zbudować fundamenty pod przyszłe, dorosłe życie. W przypadku niektórych dzieci orzeczenie przestaje mieć podstawę już w wieku szkolnym; u innych zostaje przedłużone, jeśli nadal wymaga tego sytuacja życiowa.

Natomiast faktem jest, że przełamanie oporu przed orzeczeniem daje rodzinie i dziecku konkretne korzyści: systemowe wsparcie, lepsze zrozumienie własnych potrzeb i zachowań, dostęp do terapii oraz narzędzi ułatwiających codziennie funkcjonowanie. Dyskomfort związany z tym, że dziecko „ma” lub „miało orzeczenie”, jest nieporównywalnie mniejszy wobec ryzyka braku terapii, zrozumienia i pomocy. Brak systemowego wsparcia często prowadzi do powielania trudnych wzorców emocjonalnych oraz niezrozumienia własnych uczuć w dorosłym życiu.

Orzeczenie o niepełnosprawności nie musi być obowiązkowo przedstawiane w każdej szkole – jest to dokument, który rodzic przekazuje placówce dobrowolnie, jeśli chce, by dziecko mogło skorzystać z przysługujących mu uprawnień, wsparcia lub dostosowań.
Razy kilka usłyszałem stwierdzenie, że tak właściwie, orzeczenie nic nie daje. OK pomówmy chwilę nie o teorii, nie o praktyce, ale o liczbach. 

Koszty dla rodziców przedszkolaka:
- Zajęcia z terapeutą środowiskowym. W granicach 120 zł za godzinę 
- Zajęcia psychologiczne 180 – 200 zł  za godzinę
- Zajęcia pedagogiczne 80-250 zł za godzinę
- Zajęcia logopedyczne 60-160 zł za godzinę
- Zajęcia SI 120-170 zł za godzinę
Czyli 560-900 zł… 
Minimum raz w tygodniu, cztery razy w miesiącu.
Do tego psychoedukacja i TUS. Czyli można powiedzieć, że miesięczny koszt to minimum 4000 zł a dobrze wiemy, że niektóre spotkania nie odbywają się raz w tygodniu… 

Jak to wygląda w przypadku posiadania orzeczenia:
- Zajęcia z terapeutą środowiskowym. W granicach zwrot 80-90 % w przypadku programów PFRON
- Zajęcia psychologiczne 0 za godzinę w placówce edukacyjnej
- Zajęcia pedagogiczne 0 za godzinę w placówce edukacyjnej
- Zajęcia logopedyczne 0 za godzinę w placówce edukacyjnej
- Zajęcia SI 0 za godzinę w placówce edukacyjnej.
(do tego likwidujemy koszt przejazdu z placówki do placówki – o śladzie węglowym nie mówić nie trzeba).

Wniosek – w przeciągu miesiąca oszczędzamy tyle ile wydamy na diagnozy na drodze do orzeczenia. Pozostałą kwotę przeznaczamy na wyjazdy i bardzo, ale to bardzo drogie waciki…

Nasze przesłanie do Rodziców

Jako wychowawcy i terapeuci przedszkola „Raz Dwa Trzy My” kierujemy do Państwa przesłanie: każda decyzja o rozpoczęciu procesu orzekania odbywa się dla dobra dziecka. Chcemy, by Państwa dzieci rozwijały się harmonijnie, adekwatnie do własnych możliwości, by miały dostęp do najlepszych specjalistów, zajęć i sprzętu, a także by mogły być otoczone wsparciem zarówno w przedszkolu, jak i w domu.

Nie bójcie się orzeczeń! Traktujcie je jak inwestycję w przyszłość dziecka – narzędzie do nauki, terapii, socjalizacji oraz – co najważniejsze – do zrozumienia samego siebie. Każdy krok podjęty dziś, znajdzie swoje odbicie w lepszym funkcjonowaniu i szczęśliwszym, bardziej świadomym życiu w dorosłości.
Takie przesłanie – płynące z codziennych doświadczeń, obserwacji oraz licznych rozmów z rodzicami – chcemy Państwu przekazać. Zespół wychowawców i terapeutów przedszkola integracyjnego „Raz Dwa Trzy My”

Autor – Aleksander Dzieliński